Stasiland

Onlangs was ik weer eens een paar dagen in Berlijn. De stad die je blijft verwonderen en verbazen. Die stad waar zoveel verhalen uit de Europese geschiedenis van de 20e eeuw samenkomen. En waar veel van die verhalen nog altijd zichtbaar en voelbaar zijn. Ik zocht die geschiedenis letterlijk op, want het hotel waar ik logeerde was gehuisvest in een voormalig kantoorpand van de STASI, op een steenworp afstand van de beroemdste grensovergang in de muur: Checkpoint Charlie. Dus ik stopte Stasiland van Anna Funder in m'n koffer!

Funder woont in de jaren negentig enkele jaren als onderzoeksjournalist in Berlijn en Leipzig. Ze raakt gefascineerd door de mensen en de verhalen uit de tijd van de DDR en besluit een onderzoek te starten voor een boek. Ze wil weten hoe het was om voor de Stasi te werken, om je medeburgers te bespioneren. Ze wil het snappen. Dus plaatst ze een kleine advertentie in de Potsdammer krant bij de rubriek persoonlijke boodschappen:

Gezocht: voormalige Stasi-officieren en onofficële medewerkers voor interview. Publicatie in het Engels, anonimiteit en discretie verzekerd.

De telefoon blijft rinkelen. Mensen willen praten. Ze ontmoet de man die als jonge technicus werd aangewezen om de rode lijn door Berlijn te trekken waar de Muur moest komen te staan. Ze ontmoet de meest gehate man van de DDR, die elke dag zijn een speciale tv uitzending de propaganda uit het Westen ontkrachtte. Ze ontmoet mensen die werden gemanipuleerd tot het bespioneren of verraden en mensen die er zelf voor kozen. Ze ontmoet de puzzelvrouwen, die elke dag bezig zijn met het uitzoeken en aan elkaar plakken van de zakken vol verscheurde Stasi-dossiers. Zodat slachtoffers kunnen achterhalen wie hen heeft verraden, waarom ze nooit een baan kregen of wat er met hun geliefde is gebeurd.

Het meest aangrijpend zijn juist die verhalen. Van de slachtoffers van het regime wiens leven door gevangenschap of achtervolging voor altijd zijn getekend. Ze maakt vrienden, leeft mee met de trauma's, komt een paar jaar later weer terug om te horen hoe het gaat en haar onderzoek af te ronden. Het zijn stuk voor stuk onvoorstelbare levensdrama's. Wat mij vooral raakt is dat bijna niemand vrij was. Wie openlijk tegen het regime was, was sowieso verdacht en altijd bang. Voor de stasi werkte werd ook bespioneerd of hij wel goed werk leverde. Wie als brave volgeling zich gewoon aan alle regels hield kon zo ineens toch als verdachte gevolgd of opgepakt worden, zonder te weten waarom. Om ineens geconfronteerd of gemanipuleerd te worden met iets wat niet waar is, waarna jouw ontkenning je alsnog verdacht maakt. Kortom; je deed het nooit goed, je was nooit niet-verdacht, het was één grote valkuil. Dat moet zo intens verstikkend zijn geweest.

En dat beklemmende gevoel weet Anna Funder heel mooi te beschrijven en voelbaar te maken. Het leest als een roman, met een mooi mix van compassie en distantie. Het boek verscheen in 2002, ze sprak een paar van haar nieuwe vrienden begin 2000 voor het laatst. Na afloop wil je niet liever dan weten hoe het nu met ze gaat. Dan heb je het goed gedaan als schrijver!

Reserveer Stasiland in onze catalogus.