De Verliefden – Javier Marías

Alvorens ik ook maar iets zinnigs ga zeggen over mijn ervaringen wat betreft het lezen van 'De Verliefden' van Javier Marías, moet ik eerst uit de doeken doen dat ik alles wat dan ook maar enigszins een beetje over de liefde gaat heb geboycot. Films, muziek, gedichten en zo ook, of bovenal, romans die over dat onderwerp gaan. Nu zou je graag willen weten waarom en ik zou kunnen zeggen dat het niet om de ‘waarom’ gaat. Dat het in deze genoeg is om te weten dat het zo ís. Of nog brutaler: dat het je niets aangaat. Waarom begin ik er dan over zou je zeggen. Dat is een vraag die ik makkelijker kan beantwoorden dan de voorgaande vraag.

Sommigen zullen met een vraagteken blijven zitten en deze onwetendheid moeten accepteren. Voor velen is dit moeilijk; zij zien de liefde als de zuurstof van het leven. Dat simpelweg geïnhaleerd moet worden. Ze zullen zich afvragen waarom ík het niet inhaleer.
Andere mensen zullen het zich enkel afvragen omdat ze van nature nu eenmaal nieuwsgierig zijn.
Er zullen ook mensen zijn die zich op mysterieuze wijze beter voelen door andermans ellende. En dan komen we bij mijn antwoord. Vroeg of laat lijkt liefde hand in hand te gaan met ellende. Niet voor niets zijn de beste liefdesverhalen tragedies. Vraag het maar aan Romeo en geloof je het dan nog niet check het dan bij Julia. Oh nee, wacht....dat gaat natuurlijk niet. Dat is nu de tragedie!
De Verliefden is alles behalve een cliché roman. Het houdt je in z’n greep. Het is het lezen dubbel en dwars waard.

Voor mij was het een plezier om aan dit boek te beginnen. Marías heeft een prachtige stijl en zet zijn indrukwekkende gedachten meeslepend op papier. Zoals ik al zei: ‘De Verliefden had me in zijn greep.
Marías is de meester van de komma. Hierdoor ontstaan er lange zinnen van een halve bladzijde en dit brengt een bepaalde vorm van traagheid met zich mee. Ik kan heel goed snappen dat deze ‘langdradigheid’ mensen afschrikt en doet besluiten het boek aan de kant te leggen, in de boekenkast te zetten of weer terug te brengen naar de bieb.
En toch maakt die traagheid en die gedachten en associaties die soms wel over vijf of zes pagina’s wordt uitgestreken het tegelijkertijd ook zo levendig. Dit is juist die paradox, want zeg nu zelf, wanneer is een overdenking nu klaar? Wanneer stopt je brein met het overdenken van een specifiek onderwerp? En is dit te beschrijven in één enkele zin?!

Het heeft me zeker enige inspanning gekost om me ‘te laten meeslepen’, zeker in het begin, maar het was volledig de inspanning waard. Je moet dit boek niet pakken wanneer je enkel ontspanning zoekt, ontspannen door een boek wilt gaan. Want dan kom je bedrogen uit. De schrijver heeft het plot, dat vrij simpel is, minutieus uitgewerkt, en aangevuld met filosofische uiteenzetting over de diepere betekenis van verliefdheid, verlies en herinnering aan overledenen. Tja, ik trap met open ogen in deze ‘filosofische’ val. Ik kan me daar volledig in laten gaan en misschien ook wel identificeren. Mijn eigen brein kiest vaak ook voor het filosofische pad en tijdens het lezen van dit roman bewandel ik deze samen met Maria Dolz, de hoofdpersoon. Of moet ik zeggen ‘met Javier Marías’?

Ik, die maar niet lijkt te begrijpen hoe liefde in elkaar zit, laat staan er een definitie aan kan geven, was blij verrast met de minuscule uiteenzetting hiervan door Marías. Op papier lijk ik het nu in ieder geval te snappen. Dat voor sommigen de ‘liefde’ veranderd wanneer er een huwelijk aangekoppeld wordt: ‘het huwelijk omsingelt, het huwelijk sluit in’. Dit is dan weer iets wat ik niet alleen op papier snap, maar wat ik op brute wijze in de praktijk heb geleerd.
Ik was ook degene, de dwaas, die dacht dat in lijn der liefde de waarheid lag. Maar domme ikke! ‘... het is niet te geloven dat we na zoveel eeuwen waarin de mensen onophoudelijk met elkaar praten niet kunnen achterhalen wanneer men ons de waarheid vertelt.’

Ik moet even stilstaan bij nog één laatste citaat uit het boek waar wij die lief hebben gehad maar verloren niets anders mee kunnen dan bevestigen dat dit dichtbij de waarheid ligt, dan wel de waarheid volledig reflecteert. En waarvan ik denk dat iedereen er op een bepaalde manier wel iets in herkent. Hoe ouder we worden hoe meer we te maken krijgen met het verlies van dierbaren. Maar ook met het gevoel waar je als nabestaande mee achterblijft, die pijnlijke eenzaamheid (ongeacht het aantal mensen om je heen). Ik heb al meerdere malen geprobeerd dit gevoel woorden te geven. Dat is nooit echt gelukt. Marías lijkt met zijn beschrijving de spijker op z’n kop te slaan:

‘Dat is nog iets vervelends voor iemand die een drama heeft meegemaakt: dat de gevolgen ervan bij hem
veel langer duren dat het geduld van degenen die bereid zijn naar hem te luisteren en hem gezelschap te houden, toewijding duurt nooit erg lang als die een eentonig tintje krijgt. En zo blijft de verdrietige persoon vroeg of laat alleen achter als zijn rouw nog niet is geëindigd of als men hem niet meer toestaat te praten over wat nog steeds zijn enige wereld is omdat die wereld van droefenis onverdraaglijk wordt en afschrikt. Hij beseft dat elke willekeurige ellende voor de anderen een sociale houdbaarheidsdatum heeft, dat niemand in de wieg is gelegd om verdriet gade te slaan, dat een dergelijk schouwspel slechts gedurende een korte periode toelaatbaar is, zolang het nog diepe ontroering en verscheurdheid overbrengt en hen die ernaar kijken en erbij aanwezig zijn een zekere kans geeft om de hoofdrol te spelen, om zich onmisbaar, reddend en nuttig te voelen. Maar als ze constateren dat er niets verandert of dat de getroffen persoon niet vooruitgaat of erboven op komt, voelen ze zich vernederd en overbodig, zien dat bijna als een belediging en wenden zich af...’

En dan komt het moment dat het boek uit is, maar ik nog niet klaar ben met lezen. Wat kan je anders doen als lezer dan je erbij neerleggen dat je met het omslaan van de laatste bladzijde de laatste woorden hebt geabsorbeerd. En op deze manier zeg je gedag tegen Maria Dolz; zij die je in haar hoofd toe liet en waar je gedachtenkronkels en filosofische overdenkingen mee deelde, een ogenschijnlijke vriendin.

Bennita Koop

Reserveer in onze catalogus