In Darwins woorden

Het kan je bijna niet ontgaan zijn, 2009 is Darwin jaar. Dit jaar is het 200 jaar geleden dat Charles Darwin werd geboren en 150 jaar geleden dat zijn boek Over het ontstaan van soorten verscheen. Hoewel tijdens zijn leven al de grote waarde van zijn theorie erkend werd zijn de impact en de gevolgen voor de verdere ontwikkeling van de wetenschap nog steeds groeiende.

Gedurende zo'n herdenkingsjaar verschijnt er altijd veel materiaal en zo ook nu. In februari verscheen In Darwins woorden: leven, werk en denken van Charles Darwin. Een boek dat is opgebouwd uit drie delen over, jawel, Darwins leven, werk en denken geschreven door resp. Ranne Hovius, Chris Buskes en Griet Vandermassen. Het is een zeer toegankelijk boek, zeker vergeleken met de werken van Darwin zelf.

Tijdens het lezen van het boek drong pas tot me door hoe bijzonder zijn theorie is. Voor ons is de evolutietheorie iets vanzelfsprekends, maar in het Victoriaanse Engeland van Darwin was het een revolutie. Darwin groeide op in een relatief progressief gezin. Zijn vader was huisarts en het was niet meer dan vanzelfsprekend dat Charles Darwin ook huisarts zou worden. Hij ging studeren in Edinburgh, maar de studie kon hem niet echt pakken. Wel werd hij enthousiast van de college's biologie en geologie, die hij volgde, en hield hij zich bezig met natuuronderzoek. Toen duidelijk werd dat hij geen arts zou worden vond zijn vader dat hij toch verder moest studeren en zo ging hij naar Cambridge voor een studie theologie. Na het behalen van zijn bachelor kreeg Darwin een brief van zijn vriend John stevens Henslow, een jonge, levendige en breed geinteresserde professor in de botanica. Henslow was gevraagd of hij iemand wist die geschikt was om als ervaren, onbezoldigde natuuronderzoeker mee te reizen met een schip dat delen van de Zuid-Amerikaanse kust in kaart ging brengen. En zo vertrok Darwin, 22 jaar oud, voor zijn gedenkwaardige reis met The Beagle die vier jaar, negen maanden en vijf dagen zou duren. De reis van de Beagle wordt op dit moment opnieuw gemaakt en is te volgen via radio, TV en internet.

Na zijn terugkeer duurde het 20 jaar voordat Darwin zijn theorie durfde te publiceren. Gedurende die 20 jaar onderzocht hij steeds opnieuw of zijn theorie klopte en zo verzamelde hij enorm veel gegevens die zijn theorie konden staven. Als een concurrent van hem niet tot dezelfde conclusies was gekomen als hijzelf had het wellicht nog langer geduurd voor hij zijn theorie en public uiteenzette. De algemene opinie in die tijd luidde dat het leven op aarde enkel door een bovennatuurlijke ingreep kon worden verklaard: alle biologische soorten waren rechtstreeks door het Opperwezen geschapen. In Over het ontstaan van soorten toonde Darwin aan dat complexe wezens tot stand komen door een blinde formule zonder doel of plan, waarmee de biologie, na de fysica en astronomie, binnen het raamwerk van de wetenschappelijke revolutie kon worden geplaatst. Darwins formule luidt E=v+s+r (Evolutie=variëteit+selectie+reproductie).

Darwin was een voor zijn tijd verlicht man. Hij wordt wel beticht van rascistische en seksistische trekje, maar tegen het Victoriaanse tijdsbeeld aangehouden blijft daar niets van over. Zo was hij fel tegenstander van slavernij (we hebben het over 150 jaar geleden!) en was hij voor gelijke rechten en stemrecht voor vrouwen. Daar stond tegenover dat hij wel geloofde in hogere en lagere rassen. Dit idee was gemeengoed onder Victoriaanse antropologen, waarbij de culturele superioriteit van het westen gold als een vaststaand feit en heeft zeker ook geleid tot een aantal uitwassen waarbij de bekendste mij wel duidelijk lijkt.

Het boek biedt nog heel veel meer dat het vermelden waard is, maar ik wil hier afsluiten met een citaat:

Nu, 150 jaar na de publikatie van Darwins meesterwerk, staat de evolutietheorie
niet alleen als een huis, maar zien we haar impact ook steeds vaker terug in
andere wetenschapsgebieden dan de biologie. Het darwinisme blijkt een uiterst
succesvol onderzoeksprogramma dat zijn hoogtepunt nog niet heeft bereikt. Maar
behalve ons wereldbeeld heeft Over het ontstaan van soorten ook ons zelfbeeld
drastisch veranderd. De mens, Homo sapiens, wordt door Darwins theorie in een
ander daglicht geplaatst: de mens is geen uitverkoren wezen dat naar de
gelijkenis van het Opperwezen is geschapen, maar een recente en onbeduidende
twijg aan de oeroude boom des levens. In de geschiedenis van de wetenschap en de
filosofie is geen enkel idee geweest dat zoveel overhoop heeft gehaald als de
evolutietheorie. Door toedoen van Darwin zijn diepgekoesterde 'waarheden'
ernstig aangetast, aan het wankelen gebracht en definitief gesneuveld. Over het
ontstaan van soorten doet de wereld nog steeds op zijn grondvesten schudden. Het
is met recht het boek van het millenium.

Reserveer in onze catalogus